Mało kto wie, że poprawna nazwa gatunku Foeniculum vulgare Mill. brzmi fenkuł włoski, a nie koper włoski, choć ta druga jest powszechnie przyjęta i używana nawet w literaturze fachowej, zatem także tutaj będzie wykorzystywana. Roślina ta należy do rodziny selerowatych – Apiaceae. Dziko rośnie w basenie Morza Śródziemnego, w Polsce zaś jest powszechnie uprawiana. Stosowany w sztuce kulinarnej, jako przyprawa do różnych dań (głównie liście i owoce).

Jako surowiec wykorzystuje się owoce kopru włoskiego (Foeniculi fructus). Zawierają one olejek eteryczny – ponad 50% czystej masy to anetol, a znajdziemy tam także fenchon, metylochawikol, fenikulinę i kwas anyżowy. W chemizmie owoców kopru można wyróżnić także flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), kwasy organiczne, olej tłusty, cukry i białko.

Związki zawarte w surowcu wzmagają ruchy perystaltyczne jelit oraz zmniejszają spastyczność mięśni gładkich w obrębie przewodu pokarmowego. Są skutecznym, naturalnym środkiem na wzdęcia – ułatwiają odejście gazów oraz zmniejszają ból im towarzyszący. W tym wskazaniu stosowane są w postaci herbatek ziołowych (pojedynczy surowiec bądź mieszanki) oraz kropli (głównie w połączeniu z innymi surowcami).

Koper włoski działa także upłynniająco na wydzielinę oskrzelową, ułatwia jej odkrztuszanie. Wykazuje efekt rozkurczający i antyseptyczny w obrębie dróg oddechowych. Tutaj także stosuje się głównie w postaci mieszanek ziołowych. Tradycyjnie koper włoski zaleca się kobietom karmiącym piersią oraz niemowlętom
i małym dzieciom, w celu nasilenia laktacji oraz poprawy pracy jelit; aczkolwiek jako środek wykrztuśny u dzieci stosuje się równie często.

Zaleca się przygotowywanie naparów z maksymalnie 2 gram surowca, w 3 – 4 dobowych dawkach. Nie powinno się stosować więcej niż 0,2 ml olejku dobowo – należy zwracać uwagę na dawkowanie w mieszankach płynnych. Maksymalna dzienna dawka nalewki to 15 ml. U dzieci przeciwwskazane jest stosowanie czystego olejku, nie ma takich obostrzeń co do naparu.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monography
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław
5. https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Interakcje_lek_ziola.pdf

W przypadku głogu można doznać pewnego rozdwojenia jaźni. Otóż w lecznictwie wykorzystuje się dwa gatunki: głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna Jacq.) oraz głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata  Poir.), z rodziny różowatych (Rosaceae). Ponadto jako surowce lecznice wykorzystuje się kwiatostan (inaczej: kwiat z liściem) – łac. Crataegi inflorescentia oraz owoc głogu – łac. Crataegi fructus. Oba przedstawiciele są gatunkami rodzimymi w Polsce, bardzo pospolitymi na niżu.

Ze względu na duże podobieństwo w składzie fitochemicznym oraz zastosowaniu oba gatunki omówimy wspólnie. Poza tym Farmakopea Polska posiada odrębne monografie dla kwiatostanu oraz owocu, lecz standaryzacja tych surowców oparta jest na obu tych roślinach.

W chemizmie kwiatostanu dominują flawonoidy: monoglikozydy flawonowe, takie jak witeksyna, orientyna i ich pochodne; glikozdy kwercetyny (hiperozyd, rutozyd), pochodne flawanu (katechina, epikatechina). Z innych grup związków spotkamy
w opisywanych surowcach triterpeny, olejek eteryczny, kwasy fenolowe, związki mineralne. Jeśli zaś chodzi o owoce, także dominują flawonoidy, zawierające jednak więcej hiperozydu oraz pochodnych epikatechiny. Mniejsza jest za to zawartość pochodnych witeksyny; generalnie nie są to jednak duże różnice.

Podobne jest także zastosowanie obu surowców. Związki czynne tam obecne wzmacniają mięsień sercowy, normalizują rytm pracy serca, nieznacznie zwiększają siłę i częstość skurczów, przyczyniają się do rozszerzenia naczyń krwionośnych wieńcowych i obwodowych, delikatnie obniżają także ciśnienie krwi i działają uspokajająco.

Stosuje się więc głóg w początkowej i łagodnej niewydolności mięśnia sercowego, umiarkowanej bradykardii, niedotlenieniu serca, zaburzeniach krążenia obwodowego i nerwicy serca. Występuje w postaci płynnych mieszanek ziołowych, kropli, syropów, tabletek (w tym tabletek do ssania) i drażetek. W aptekach dostępne są także sypane kwiatostany głogu (w saszetkach oraz luzem), a także wysuszone owoce tych gatunków.

Zaleca się picie herbatki z 1,5 – 2 g kwiatostanu głogu, w maksymalnie 3 dziennych dawkach. W przypadku innych postaci nie powinno się przekraczać zaleconego przez producenta dawkowania. Ze względu na wpływ na serce oraz krążenie, nie poleca się stosowania preparatów zawierających głóg dzieciom poniżej 12 roku życia (choć europejskie zalecenia ustawiają dolną granicę na 18 rok życia), a także kobietom ciężarnym oraz karmiącym. Ostrożnie należy je stosować u osób przyjmujących glikozydy nasercowe oraz leki obniżające ciśnienie krwi.

Warto też nadmienić, że owoce głogu wykorzystuje się także w sztuce kulinarnej: do przygotowania dżemów, konfitur, nalewek oraz do kupażowania (czyli łączenia) win owocowych.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monography
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław
5. https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Interakcje_lek_ziola.pdf

Jest to jedna z najbardziej pospolitych roślin, od dawien dawna wykorzystywana w medycynie – wzmianki o niej pochodzą już z XII wieku. Jej łacińska nazwa to Calendula officinalis, należy do rodziny Astrowatych – Asteraceae. Istnieje wiele jej regionalnych nazw, m.in.. pazurki, paznokietki czy miesięcznica.

Surowcem zielarskim jest kwiat nagietka (Calendulae flos). W jego składzie fitochemicznym wyróżniamy związki triterpenowe (zwane tutaj kalendulozydami, są to glikozydy kwasu oleanowego), flawonoidy (pochodne izoramnetyny i kwercetyny), karotenoidy, ksantofile, olejek eteryczny.

Działanie surowca wynika wprost z zawartych w nim składników. Działa on przeciwzapalnie, wobec czego stosuje się go zewnętrznie, w różnych postaciach – maści, wyciągów, w celu leczenia dolegliwości związanych z ranami, stłuczeniami, stanami zapalnymi błon śluzowych. Działa on w tych wskazaniach łagodząco oraz niweluje stan zapalny.

Flawonoidy zawarte w surowcu mają działanie żółciopędne. Triterpeny obniżają poziom cholesterolu we krwi. Składniki olejku eterycznego wykazują efekt przeciwrzęsistkowy. Mimo wszystko zastosowania wewnętrzne są rzadziej praktykowane, choć surowiec dostępny jest w mieszankach ziołowych oraz jako pojedynczy preparat, przeznaczony do zaparzania. W tym przypadku zalecana dawka do przygotowania naparu wynosi 2 gramy surowca na dobę.

W przypadku stosowania zewnętrznego nie zaleca się, aby wyciąg z kwiatu nagietka nie przekraczał 10% masy maści lub wyciągu. Przy zastosowaniu w stanach zapalnych jamy ustnej ilość ta powinna być jeszcze mniejsza (2%). Stosowanie zewnętrzne nie jest zalecane dzieciom poniżej 6 roku życia, a wewnętrzne – poniżej 12 roku życia oraz kobietom ciężarnym i karmiącym piersią. Do działań niepożądanych, choć rzadko występujących, można zaliczyć podrażnienie skóry.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monography
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław
5. https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Interakcje_lek_ziola.pdf

Obco i dziwnie brzmiąca nazwa, wykorzystywana w tradycyjnej medycynie indyjskiej od dziesiątków lat, pozytywny wpływ na wiele aspektów naszej fizjologii oraz stosunkowo niewiele działań ubocznych. Wszystko to brzmi jak przepis na roślinny surowiec idealny. Cechy te można przypisać wąkrocie azjatyckiej (Centella asiatica), która to zdobywa w naszym kraju coraz większą popularność, zwłaszcza jako składnik przeróżnych suplementów diety. Jedną z jej zwyczajowych nazw jest Gotu Kola. Ale jaka jest prawda – czy ta roślina rzeczywiście jest tak skuteczna i bezpieczna, jakby to się mogło na pierwszy rzut oka wydawać?

Wąkrota azjatycka należy do rodziny selerowatych – Apiaceae. Jest to bardzo mała roślinka, wyrastająca niewiele wyżej niż średnio skoszona trawa, z charakterystycznymi, półksiężycowatymi liśćmi; posiada niewielkie białe, lub czerwono-różowe kwiaty. Uznawana jest za gatunek bardzo inwazyjny. Naturalnie występuje na półwyspie indyjskim, w Azji południowo-wschodniej oraz w południowo-zachodnich terenach Stanów Zjednoczonych. Znana jest jako środek spożywczy – składnik sałatek czy środek do produkcji napojów.

Jakie składniki mają wpływ na działanie wąkroty azjatyckiej? Zawiera ona głównie pięciocykliczne terpenoidy, takie jak azjatykozyd, bramozyd, braminozyd, kwas azjatykowy oraz kwas brahmowy. Innymi związkami są centeloza, centelozyd, a z innych grup związków garbniki, flawonoidy oraz niewielkie ilości olejku eterycznego.

Zakres działań przypisywany tej roślinie jest bardzo szeroki. Przede wszystkim ma ona poprawiać pamięć i koncentrację. Za jej przyczyną wzrasta uwalnianie neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) oraz dochodzi do pobudzenia czynnika wzrostu nerwów (NGF). Czynniki te pobudzają tworzenie nowych komórek nerwowych, chronią także neurony przed szkodliwym działaniem różnych substancji. Zwiększa się przy tym plastyczność mózgu oraz komunikacja pomiędzy poszczególnymi neuronami.

Wyciąg z wąkroty azjatyckiej ma także pozytywnie oddziaływać na ośrodkowy układ nerwowy – na pierwszy rzut wysuwa się tutaj działanie uspokajające i antydepresyjne. Bramozyd i braminozyd, jako składniki wyciągu z tej rośliny, w badaniach na myszach zmniejszyły ich szybkość reakcji na bodźce oraz wydłużyły czas snu. Ponadto wykazano efekt przeciwdrgawkowy tych związków.

Poza wpływem na układ nerwowy wąkrota pozytywnie wpływa na inne układy naszego organizmu. Stymuluje syntezę kolagenu i innych białek tkanki łącznej, ochronnie ma też działać na śródbłonek naczyń oraz zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych. Badania wykazały także, że wąkrota hamuje namnażanie się komórek naskórka (keratynocytów), co może być pomocne przy leczeniu łuszczycy. Surowiec ten podejrzewa się także o działanie p/drobnoustrojowe w stosunku do niektórych rodzajów bakterii i grzybów, a także o wywoływanie efektu p/nowotworowego.

Kontrowersyjne wydają się być badania na temat wpływu wyciągu z gotu koli na przebieg choroby wrzodowej. Jedne z badań wskazują, że przyspiesza on gojenie się wrzodów oraz hamuje tworzenie nowych, są jednak takie które sugeruję efekt wprost przeciwny – u myszy zaobserwowano powstawanie tych wykwitów w przewodzie pokarmowym.

Jedynym opisywanym i poważnym działaniem niepożądanym jest zaburzenie prawidłowego funkcjonowania wątroby; efekt ten pojawia się po kilku miesiącach regularnego spożywania wąkroty, nie jest jednak znany mechanizm jego powstawania. Wobec tego z surowcem tym ostrożnie powinni obchodzić się pacjenci cierpiący na choroby wątroby, a także standardowo: dzieci, kobiety ciężarne oraz osoby starsze. Powinniśmy też pamiętać, że ze względu na obecność w suplementach diety oraz azjatyckie pochodzenie, istnieje ryzyko fałszowania tego surowca.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monography
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław

‘’Żeń-szeń dobry na wszystko”, „Preparat z żeń-szeniem doda Ci energii” – tego typu hasła i slogany uderzają nas prawie codziennie w reklamach różnego rodzaju produktów, głównie suplementów diety. Żeń-szeń, bardzo znana roślina, przedstawiany jest w nich wręcz jako panaceum, które uleczy większość naszych schorzeń, a jego regularne stosowanie jest wręcz koniecznością, jeśli chcemy utrzymać nasze ciało w dobrym zdrowiu i kondycji. A jaka jest prawda? Postaramy się prześwietlić tę roślinę.

Czym jest żeń-szeń?

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że najczęściej mowa jest o Żeń-szeniu właściwym (Panax ginseng) z rodziny araliowatych (Araliaceae), choć w rodzaju Panax występuje bardzo wiele innych gatunków, m.in. Panax pseudoginseng czy Panax quinquefolius. My skupimy się jednak na tym pierwszym, nazywanym też wszechlekiem. Naturalnie występuje w Azji (tereny Rosji i Chin), aczkolwiek zasięg pierwotnego występowania żeń-szenia bardzo się skurczył w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat – wcześniej powszechniej występował w południowo-wschodnich Chinach, na półwyspie koreańskim czy w Japonii. Żeń-szeń jest rośliną uprawną, aczkolwiek nie jest to przedsięwzięcie łatwe ze względu na spore wymagania tej rośliny.

W jakim celu stosuje się żeń-szeń?

Żeń-szeń był i jest stosowany jako roślina lecznicza tradycyjnej medycyny chińskiej już od kilku tysięcy lat! Wykorzystywany był jako środek ogólnie wzmacniający, poprawiający sprawność i funkcjonowanie organizmu, pomocniczo także w różnych chorobach. Z powodu powszechności użycia Panax ginseng szybko stał się obiektem zainteresowania badaczy, którzy chcieli poznać dokładny skład fitochemiczny rośliny oraz stwierdzić, czy zastosowanie w jednostkach chorobowych jest zasadne.

Jako surowiec leczniczy stosowany jest korzeń żeń-szenia. Jego główne substancje czynne mają charakter saponin triterpenowych. Są to tzw. panaksozydy i ginsenozydy, charakterystyczne tylko dla roślin z rodzaju Panax. Oprócz saponin możemy znaleźć także poliacetylowe związki w olejku eterycznym (chociażby panaksynol) oraz peptydoglukany, dla żeń-szenia nazwane panaksanami.

Jaki efekt działania wynika z obecności tych związków? Panaksozydy i ginsenozydy wykazują działanie psychopobudzające oraz stymulujące seksualnie; mają także stymulować syntezę białka i RNA. Wobec tego wyciąg z korzenia żeń-szenia często znajduje się w różnego rodzaju preparatach dla sportowców, ponadto używa się go w stanach osłabienia fizycznego, psychicznego i geriatrii. Ponadto związki zawarte w Panax ginseng mają działanie hipoglikemiczne oraz hamujące agregację płytek krwi.

Wiele z tych efektów, zwłaszcza niwelujących zmęczenie psychiczne i fizyczne, zostało potwierdzonych w badaniach na zwierzętach. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na skuteczność i poprawę funkcji życiowych u pacjentów z demencją. Także efekt przeciwnowotworowy, który ma stać się udziałem związków zawartych w korzeniu żeń-szenia, choć często opisywany, jest równie często kwestionowany, aczkolwiek stwierdzono skuteczność w prewencji niektórych nowotworów w badaniach na zwierzętach.

Czy warto zażywać żeń-szeń?

Jeśli chodzi o stosowanie preparatów zawierających żeń-szeń, to ze względu na brak badań powinny ich unikać (lub przynajmniej ostrożnie się z nimi obchodzić i konsultować suplementację) kobiety w ciąży, matki karmiące oraz małe dzieci. Na pewno powinni uważać cukrzycy, ze względu na potęgowanie efektu hipoglikemicznego. Nie opisuje się częstych i poważnych działań niepożądanych; w literaturze spotkać można: nerwowość, problemy żołądkowe, reakcje skórne. Ze względu na inhibicję enzymów cytochromu CYP450 należy ostrożnie stosować z niektórymi lekami przeciwdepresyjnymi (ryzyko zespołu serotoninowego), benzodiazepinami czy inhibitorami pompy protonowej (zmniejszenie skuteczności leków i wzrost ryzyka krwawień).

Mimo opisywanych wielu pozytywnych efektów działania żeń-szenia oraz względnego bezpieczeństwa, ciągle będziemy przypominać, że suplementację jakiegokolwiek produktu powinniśmy skonsultować z lekarzem bądź farmaceutą. Dotyczy to zwłaszcza suplementów diety, gdyż ze względu na brak standaryzacji mogą w ogóle nie zawierać wyciągu z żeń-szenia, ze względu na problemy z jego pozyskiwaniem i hodowlą. Poza tym pamiętajmy – żadna substancja nie jest skuteczna na wszystkie schorzenia, a żeń-szenia na pewno nie można traktować jako panaceum na wszelkie choroby i zapominać o pozostałych zasadach zdrowego stylu życia.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monography
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław
5. https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Interakcje_lek_ziola.pdf

Eukaliptus posiada ok. 600 odmian gatunkowych, a swój rozgłos zdecydowanie zawdzięcza koalom australijskim, dla których stanowi główny składnik pokarmowy.

Skupimy się na jednej z nich – Eukaliptusie gałkowym (Eucalyptus globulus L.) z rodziny Mirtowatych (Myrtaceae), który jest cenioną rośliną leczniczą. Dzięki jego zastosowaniu zawładnął rynkiem kosmetycznym, farmaceutycznym i spożywczym. Pochodzi z kontynentu australijskiego, skąd zawędrował do Afryki, Azji, Europy i Północnej Ameryki. Jego hodowla w naszych warunkach klimatycznych jest trudna, ze względu na to, że wymaga specjalnego klimatu.

CHEMIZM SUROWCA

Surowcem farmaceutycznym jest liść eukaliptusa gałkowego (Eucalypti folium). Ze świeżego surowca pozyskuje się olejek eteryczny (Eucalypti aetheroleum).

W składzie fitochemicznym możemy wymienić:

• głównie olejek eteryczny (znajdziemy w nim takie związki jak eukaliptol, p-cymen, α-pinen, kamfen, felandren, limonen);
• garbniki;
• flawonoidy;
• triterpeny;
• gorycze, żywice i woski.

DZIAŁANIE I WYKORZYSTANIE

Obecnie wykorzystuje się głównie działanie wykrztuśne. Liście eukaliptusa, a częściej sam olejek eteryczny są stosowane doustnie w przeziębieniach i grypie z towarzyszącym kaszlem, zapaleniu oskrzeli i zatok. W stanach zapalnych górnych dróg oddechowych używa się go również do inhalacji.

Surowiec dodatkowo posiada działanie antyseptyczne i słabo rozkurczowe. Olejek eukaliptusowy często jest stosowany zewnętrznie w stanach zapalnych skóry, bólach reumatycznych i artretycznych, a także w zwalczaniu wszawicy.

DAWKOWANIE I PRZECIWWSKAZANIA

Średnia dobowa dawka surowca to 4-6 g. Olejku eukaliptusowego w przypadku inhalacji powinno się używać 3-6 kropli, natomiast w zastosowaniu zewnętrznym 5-10% roztworu.

U niemowląt i dzieci w wieku poniżej 30 miesiąca życia nie należy stosować preparatów z eukaliptusem, ze względu na ryzyko skurczu krtani. W tej grupie nie jest również zalecane użycie zewnętrzne w obrębie twarzy, a zwłaszcza nosa.

Olejku eukaliptusowego nie powinno się podawać przy stanach zapalnych przewodu pokarmowego i schorzeniach wątroby. W przypadku kobiety w ciąży przed zastosowaniem preparatu z olejkiem eukaliptusowym zaleca się konsultację z lekarzem.

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. EMA

1. Skład
   
2. Działanie i zastosowanie
   
3. Dawkowanie oraz środki ostrożności

Tą roślinę ciężko pomylić z jakąkolwiek inną. Bardzo powszechnie występuje na polach, łąkach i w ogrodach. O zdrowotnych właściwościach rumianku pospolitego – łac. Matricaria chamomilla L. (rodzina Asteraceae – Astrowate) wiedzą w zasadzie wszyscy. Surowcem farmaceutycznym jest koszyczek rumianku – chamomilae anthodium.

Skład

W składzie rumianku można wyróżnić:

• olejek eteryczny – seskwiterpeny (bisabolol i jego tlenki) oraz chamazulen, charakterystyczny dla rumianku związek o niebieskiej barwie.
• flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny i kwercetyny),
• z innych warto nadmienić laktony seskwiterpenowe, śluzy oraz hydroksykumaryny.

Działanie i zastosowanie

Jako surowiec olejkowy rumianek wykazuje działanie:

• przeciwzapalne,
• przeciwbakteryjne,
• przeciwgrzybiczne,
• spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego,
• na drodze odruchowej ułatwia także wydzielanie soków trawiennych i poprawia pracę jelit.

Stosowany jest wobec tego w różnego rodzaju schorzeniach w obrębie przewodu pokarmowego (stany zapalne, spastyczność, problemy trawienne, niedostateczna produkcja soków trawiennych), także w chorobie wrzodowej żołądka – do przygotowania naparu, w postaci mieszanek ziołowych czy samodzielnie, także w nalewkach.

Ułatwia gojenie się ran – w tym wskazaniu bywa stosowany w postaci maści i okładów, na rany i owrzodzenia. Surowiec wykorzystuje się także w leczeniu skutków oparzeń. Zewnętrznie służy także do płukania jamy ustnej i narządów płciowych (w postaci płynnych mieszanek z innymi ziołami), z racji niwelowania stanu zapalnego. Preparaty zawierające rumianek stosuje się także w leczeniu dolegliwości towarzyszących hemoroidom. Chamazulen podejrzewa się o działanie przeciwalergiczne.

Wbrew powszechnie panującej opinii, nie powinno zalecać się rumianku do przygotowania okładów do oczu, ze względu na podrażnienia i możliwość wystąpienia uczulenia.

Dawkowanie oraz środki ostrożności

Doustnie zaleca się pić napary z 3 gram rumianku, maksymalnie 3 razy dziennie. Zewnętrznie masa wyciągu nie powinna stanowić więcej niż 10% masy całego użytego leku. Rumianek potęguje działanie nasenne zolpidemu oraz przeciwdrgawkowe i przeciwlękowe takich leków jak diazepam, alprazolam, buspiron czy doksepina.

W każdym wskazaniu nie zaleca się go stosować u dzieci poniżej 6 roku życia, a także kobietom ciężarnym i karmiącym piersią. Zdarzają się reakcje alergiczne na zastosowanie rumianku – w takim przypadku nie powinno się kontynuować terapii.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monograph on Matricaria recutita L., flos
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław
5. https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Interakcje_lek_ziola.pdf

Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej stosowanych surowców leczniczych. Należy do szerokiej rodziny jasnotowatych (Lamiaceae)^1,2,3. Obecnie uprawiana jest w zasadzie na całym świecie – choć naturalnie występowała w basenie morza śródziemnego. Melisa była stosowana jako surowiec zielarski już od czasów antycznych. Zachwycali się nim starożytni Grecy i Rzymianie, jej właściwości chwalił średniowieczny alchemik Paracelsus.

Chemizm surowca

Surowcem farmaceutycznym jest liść melisy lekarskiej (Melissae folium). W jej składzie fitochemicznym można wymienić^1,2,3,4:

• Przede wszystkim olejek eteryczny (znajdziemy w nim takie związki jak geranial, neral, geraniol oraz charakterystyczny seskwiterpen, jakim jest β-kariofilen),
• flawonoidy,
• fenolokwasy (m.in. kwas rozmarynowy i kwas kawowy),
• Z mniej ważnych warto nadmienić triterpeny oraz składniki mineralne.

Działanie oraz wykorzystanie

Obecnie wykorzystuje się następujące efekty działania melisy lekarskiej^1,2,3,4:

• działanie uspokajające i nasenne
• spazmolityczne i pobudzające wydzielanie soków trawiennych – wynika to z obecności olejków eterycznych, wobec czego stosowana jest w dolegliwościach trawiennych
• bakteriostatyczne, grzybostatyczne i wirusobójcze – tutaj prawdopodobnie największe znaczenie ma kwas rozmarynowy , dlatego jak większość surowców olejkowych bywa stosowana
• pomocniczo w leczeniu opryszczki, w postaci maści
  w problemach trawiennych i różnego rodzaju schorzeniach w obrębie przewodu pokarmowego.

Roślina ta jest najbardziej znana ze swojego działania uspokajającego i nasennego, dlatego zaleca się ją w okresowych stanach zwiększonego napięcia nerwowego oraz trudnościach w zasypianiu, pomocniczo także w migrenach i bólach na tle nerwicowym. Stosuje się ją także w tych dolegliwościach układu pokarmowego, które są powiązane ze stanami nerwowymi. W tych wskazaniach bywa spożywana w postaci naparu, nalewek oraz tabletek, pojedynczo oraz w mieszankach z innymi surowcami o takim samym działaniu^1,2,3,4.

Dawkowanie oraz przeciwwskazania

Zaleca się picie naparu maksymalnie z 4,5 g surowca, podzielonego na 3 dawki. Jeśli zaś chodzi o wyciąg etanolowy, nie powinno to być więcej niż 6 ml na dobę. Preparaty te powinny być stosowane tylko u osób powyżej dwunastego roku życia ^1,3.

Z powodu braku wiarygodnych badań nie zaleca się stosować melisy w okresie ciąży oraz karmienia piersią, choć nie ma doniesień o negatywnym wpływie na płód. Ze względu na działanie uspokajające może wpływać na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn mechanicznych. Możliwe jest także nasilenie działania uspokajającego oraz nasennego innych stosowanych leków ^1,3,4.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monograph on Melissa officinalis (L.) folium
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław

Jesień jest okresem, w którym poszukujemy naturalnych sposobów na wzmocnienie naszej odporności. Powszechnie używanym w tym celu surowcem jest owoc róży (Rosae fructus)³. Gatunkiem właściwym jest dzika róża (Rosa canina L.), należąca do rodziny różowatych (Rosaceae). Posiada ona nie tylko właściwości zdrowotne, ale także jest ceniona ze względu na walory smakowe^1,3.

Fitochemia

W składzie owoców dzikiej róży możemy wyróżnić^1,2:

• Witaminę C – jej ilość uzależniona jest od czasu zbioru i metody suszenia, a także sposobu przechowywania. Z innych witamin możemy znaleźć witaminę A,E,K,B₁ i B₂.
• Flawonoidy (astragalina, izokwercytyna) – wzmacniają przeciwutleniające działanie witaminy C
• Karotenoidy (β-karoten, likopen) – odpowiadają za barwę owoców.
• Galaktolipid – związek o działaniu przeciwzapalnym.
• Z innych grup warto nadmienić kwasy organiczne (cytrynowy i jabłkowy), garbniki, olejek eteryczny oraz pektyny.

Działanie i zastosowanie

Owoc dzikiej róży^1,2,3,4:

• Stanowi uzupełnienie diety w witaminę C oraz inne witaminy.
• Działa przeciwzapalnie oraz ściągająco.
• Jest naturalnym antyoksydantem (przeciwutleniaczem)
• Wykazuje lekkie działanie moczopędne.

Owoc dzikiej róży stosowany jest w celu uzupełnienia niedoborów witamin. Działa także antyoksydacyjnie oraz uszczelniająco na naczynia krwionośne. Stosowany jest jako środek ziołowy w przeziębieniach oraz pomocniczo w chorobach górnych dróg oddechowych. Ze względu na bogatą zawartość pektyn korzystnie wpływa na pracę jelit oraz procesy trawienne, może być wykorzystana jako środek o lekkim działaniu przeczyszczającym^1,2,3.

Owoce dzikiej róży znajdziemy w mieszankach stosowanych w przeziębieniach, wzmacniających odporność, a także usprawniających trawienie i pracę przewodu pokarmowego. Wyciąg z surowca znajdziemy także w składzie tabletek oraz syropów o opisanym wyżej działaniu^1,3.

Dawkowanie oraz bezpieczeństwo

Z owoców dzikiej róży przygotowuje się napar – 2 g surowca zalewamy 200 ml wrzącej wody i pozostawiamy na ok. 10-15 min. Zaleca się stosowanie maksymalnie 3 takich naparów dziennie³.

Surowiec uchodzi za bezpieczny. Może być stosowany przez kobiety ciężarne oraz karmiące piersią, aczkolwiek nie zaleca się przekraczania rekomendowanych, dziennych dawek. Nie stwierdzono także działań niepożądanych po zastosowaniu owocu dzikiej róży, brak jest informacji o ewentualnych interakcjach z innymi lekami. Bardzo rzadko może zdarzać się uczulenie^1,3,4.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. Community herbal monograph on Rosa gallica L., Rosa centifolia L., Rosa damascena Mill., flos, EMA
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław

1. Składniki fitochemiczne jeżówki
   
2. Działanie i zastosowanie
   
3. Dawkowanie oraz środki ostrożności
   

Rośliną powszechnie wykorzystywaną w okresie jesiennym do zwalczania przeziębień jest jeżówka purpurowa. Łacińska nazwa rośliny to Echinacea purpurea (L.). Należy ona do rodziny astrowatych – Asteraceae³. Jako surowiec farmaceutyczny wykorzystuje się ziele jeżówki^1,3.

Składniki fitochemiczne jeżówki

Do najważniejszych składników fitochemicznych występujących w zielu jeżówki należą^1,3:

• flawonoidy (pochodne kwercetyny, kemferolu oraz izoramnetyny) – wykazują efekt przeciwzapalny i antyoksydacyjny (utleniają wolne rodniki, czyli szkodliwe dla organizmu cząsteczki),
• olejek eteryczny,
• kwasy fenolowe (m.in. kwas kawowy oraz jego pochodne i kwas cykoriowy) – stymulują aktywność immunologiczną,
• z innych związków warto nadmienić alkamidy oraz polisacharydy – także stymulują aktywność immunologiczną poprzez aktywację cytokin zapalnych,
• wbrew powszechnej opinii w jeżówce purpurowej nie występuje echinakozyd, znaleźć go można jednak w innych surowcach z rodzaju Echinacea.

Działanie i zastosowanie

Jeżówka wykazuje działanie^1,2,3,4:

• immunostymulujące,
• przeciwzapalne,
• poprawiające wydolność oddechową,
• przeciwdrobnoustrojowe.

Przetwory z ziela jeżówki stosuje się wewnętrznie, w celu podwyższenia odporności oraz w leczeniu przeziębienia i grypy, a pomocniczo w chorobach infekcyjnych oraz stanach zapalnych dróg oddechowych. Zewnętrznie można wykorzystać jeżówkę w źle gojących się ranach, odmrożeniach oraz oparzeniach, aczkolwiek ma to miejsce dość rzadko ^1,2,3.

Dawkowanie oraz środki ostrożności

Wyciąg z ziela jeżówki purpurowej wchodzi w skład tabletek, płynów oraz kropli. Są to głównie preparaty złożone. Jeżówka dostępna jest także w formie sypanego zioła. Dzienna dawka to 6-9 ml wyciągu z surowca lub 2 gramy zioła, przygotowanego w postaci naparu^1,3. Jeśli leki zawierające jeżówkę stosowane są przez 7 dni, a nie następuje poprawa, powinno się je odstawić i zacząć przyjmować silniejsze preparaty, a także skonsultować swój stan z lekarzem bądź farmaceutą.

Podczas stosowania wyciągów z ziela jeżówki może dojść do reakcji alergicznych, objawiających się obrzękiem twarzy, świądem i wysypką. Istnieje ryzyko nasilenia objawów atopowego zapalenia skóry^3,4. Przeciwwskazania do stosowania tego surowca to choroby autoimmunologiczne, AIDS, białaczka oraz choroby układowe (jak gruźlica, leukozy i kolagenozy), a także podczas przyjmowania leków immunosupresyjnych^3,4.

Ze względu na brak wiarygodnych badań nie zaleca się stosowania wyciągu z jeżówki u kobiet ciężarnych oraz karmiących piersią. Podobnie rzecz ma się ze stosowaniem jeżówki u dzieci poniżej 12 roku życia.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Unionherbal monograph on Echinacea purpurea(L.) Moench, herba recens
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław