Odwary, napary i maceraty to płynne, wodne wyciągi sporządzone z odpowiednio przygotowanych surowców roślinnych. Każda z tych form jest inna i dedykowana dla konkretnej grupy roślin charakteryzującej się swoistymi właściwościami. Największą popularnością wśród nich cieszą się wciąż napary i wydawałoby się, że pozostałe formy odeszły w zapomnienie. Jednak nic bardziej mylnego! Maceraty są wciąż wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym.

Są one jedną z prostszych form do sporządzenia w recepturze. Dedykowane są przede wszystkim dla surowców śluzowych, tj. nasiona lnu czy liść prawoślazu.

Sam proces maceracji jest sposobem wytrawiania surowców roślinnych polegającym na wyodrębnieniu konkretnych składników z materiału, który stanowi surowiec roślinny, poprzez moczenie go w rozpuszczalniku – najczęściej wodzie – o temperaturze pokojowej. Proces jest prowadzony do momentu wyrównania stężeń pomiędzy surowcem, a uzyskiwanym płynem.

W praktyce laboratoryjnej wykonanie maceracji polega na opłukaniu małą ilością wody na lejku z gazą przepisowo rozdrobnionych surowców (lub całych np. nasion lnu) w celu usunięcia pyłu i innych zanieczyszczeń, a następnie zalaniu tak przygotowanej substancji wodą o temperaturze pokojowej. Następnie całość należy dokładnie wymieszać i odstawić na 30 minut. Po tym czasie odcedzić przez podwójną gazę, pozostałość przepłukać i uzupełnić wodą do przepisanej ilości. Macerat wykonuje się w stosunku 1:20.

Maceraty są nietrwałe, podatne na zanieczyszczenia drobnoustrojami i należy je sporządzać ex tempore, czyli bez zwłoki. Powinny być zużyte przez 7 dni od sporządzenia i przechowywane w chłodnym, mało naświetlonym miejscu. Jednak można je konserwować, co zabezpiecza je przed wpływem mikroflory, ale nie zapobiega zmianom powstającym na skutek hydrolizy czy „starzeniu się” koloidów.

Jaki jest cel ich stosowania i jakie właściwości posiadają? Wszystko jest zależne od tego jakich substancji roślinnych użyjemy do sporządzenia maceratu. Oprócz tego idealnie sprawdzą się jako toniki, wcierki we włosy i skórę głowy.

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. Receptura dla studentów farmacji, L.Krówczyński, Wydawnictwo PZWL, 2000, Warszawa

Zbliżający się okres świąt Bożego Narodzenia przez wielu uznawany jest za najpiękniejszy czas w roku. Magiczna atmosfera tych dni towarzyszy nam od najmłodszych lat dzieciństwa. W tej magii swoją niebagatelną rolę odgrywają przyprawy wykorzystywane do przygotowania świątecznych potraw. Mało kto wie, że wiele z tych przypraw wykazuje bardzo korzystny wpływ na nasz organizm! Przedstawimy Wam więc kilka najpopularniejszych ziół kojarzonych ze świętami oraz ich tradycyjne zastosowanie w lecznictwie.

Goździki

Bardzo mocno z okresem świąt kojarzą się nam goździki, używane jako przyprawa do marynat. Zasadniczo są to wysuszone pąki kwiatowe drzewa goździkowego (choć botaniczna nazwa rośliny to Czapetka Pachnąca – Sygyzidum aromaticum L.). Za ich charakterystyczny zapach odpowiada eugenol – związek chemiczny z grupy terpenów.

W lecznictwie powszechnie wykorzystywany jest olejek goździkowy. Działa on wiatropędnie oraz poprawia perystaltykę przewodu pokarmowego. Stosowany jest także w aromaterapii. Zdarza się wykorzystanie goździków oraz olejku goździkowego w łagodzeniu bólu zęba. Wykazano także jego właściwości antyseptyczne.

Pomarańcze

Pomarańcze wraz z mandarynkami uchodzą za cytrusowy symbol świąt. Ich charakterystyczny zapach unosi się w szkołach oraz zakładach pracy już na kilka tygodni przed świętami.

W przypadku pomarańczy surowcem jest naowocnia pomarańczy gorzkiej (auranti amari pelicarpium L.). Dzięki zawartości olejku eterycznego oraz związków gorzkich wzmaga wydzielanie soków trawiennych. Stosowana jest więc w zaburzeniach przewodu pokarmowego na tle trawiennym. Wchodzi w skład płynnych preparatów złożonych.

Cynamon

Kolejną z korzennych przypraw kojarzoną ze świętami jest cynamon, otrzymywany z wysuszonej kory cynamonowca. Doskonale sprawdza się jako przyprawa do grzanego wina.

Właściwości zdrowotne cynamonu wykorzystywane były już w starożytności. Wykazuje on działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, ma właściwości przeciwzapalne, wzmaga apetyt i wspomaga trawienie. W badaniach stwierdzono obniżenie poziomu cukru oraz cholesterolu we krwi.

Ze stosowaniem cynamonu powinny uważać osoby cierpiący na chorobę wrzodową oraz ze skłonnościami do krwotoków. Jego nadmierne spożycie może prowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek.

Kardamon

Jako przyprawę wykorzystuje się sproszkowane nasiona kardamonu. Bardzo często dodawany jest do kawy, albowiem wzmacnia jej smak oraz wzmaga działanie pobudzające. Wykorzystywany jest także w piekarnictwie.

Zawarte w kardamonie olejki eteryczne działają rozkurczająco na żołądek oraz pobudzają wydzielanie soków trawiennych. Kardamon może być także pomocniczo stosowany w schorzeniach dróg oddechowych. Wykazano także jego pozytywny efekt w zwalczaniu Helicobacter pylori⁶.

Gałka muszkatołowa

Mianem tym określane są wysuszone nasiona muszkatołowca korzennego (Myristica fragrans Houtt). W jej przypadku działanie lecznicze ogranicza się do działania wiatropędnego oraz delikatnego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. O wiele groźniejsza jest jej ciemna strona, związana z działaniem psychoaktywnym.

Oczywiście działanie to nie występuje przy spożyciu niewielkiej ilości nasion muszkatołowca, wobec czego stosowanie jej jako przyprawy jest całkowicie bezpieczne. W większych ilościach, ze względu na obecność mirystycyny, może dojść do konwulsji, halucynacji, wymiotów, długotrwałego bólu i silnego zmęczenia oraz napadów lękowych⁷.

Jemioła

Choć nie jest to oczywiście przyprawa wykorzystywana w kulinariach, aczkolwiek jemioła nieodzownie kojarzy się ze świątecznymi tradycjami, a konkretniej z magią świątecznych pocałunków. Ponadto wisząca jemioła ma przynieść domowi oraz jego mieszkańcom szczęście w nadchodzącym roku.

W lecznictwie wykorzystuje się wyciąg z pędów oraz liści jemioły (Viscum album L.). Obniża on ciśnienie krwi, może być pomocniczo stosowany w leczeniu choroby nadciśnieniowej. Pomocniczo można stosować wyciąg z jemioły w miażdżycy⁸.

Jak widać, zakres leczniczego działania świątecznych ziół jest bardzo szeroki i mają one korzystny wpływ na nasz organizm. Warto o tym pamiętać, kiedy będziemy zajadać się świątecznymi potrawami. Zatem…smacznego!

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław
4. Cinnamon extract lowers glucose, insulin and cholesterol in people with elevated serum glucose, Richard A. Anderson i wsp., J Tradit Complement Med. 2016, 6(4), str. 332–336.
5. Cinnamon improves glucose and lipids of people with type 2 diabetes. Khan A., i wsp., Diabetes Care. 2003, 26, str. 3215–3218
6. Chronic diseases, inflammation, and spices: how are they linked? Ajaikummar B. Kunnumakkara i wsp., Journal of Translational Medicine, 2018, 16, artykuł nr 14
7. Simple and rapid determination of myristicin in human serum, A. Dawidowicz, M. Dybowski, Forensic Toxicology, 2013, 31 (1), str. 119-123
8. CHPL Intractum Visci, pkt. 4 i 5

czyli jak w prosty sposób się pobudzić

Zmęczenie dotyka każdego z nas. Uczymy się, pracujemy, wykonujemy inne obowiązki – to wszystko przyczynia się do tego, że nasz organizm domaga się odpoczynku. Wszystko to w połączeniu z niezdrowym stylem życia może się przerodzić w bardzo poważne schorzenie, jakim jest syndrom chronicznego zmęczenia¹. Wymaga on znacznej zmiany naszych nawyków oraz konsultacji lekarskiej, wskazane będzie także wykonanie podstawowych badań (np. morfologii).

My jednak skupimy się jednak na znacznie mniej groźnej dolegliwości, jaką jest chwilowe zmęczenie i spadek energii. Bardzo często mamy problem ze skupieniem się nad wykonaniem konkretnej czynności, towarzyszy nam przy tym uczucie senności oraz chęć położenia się na kanapie. Wobec tego przedstawimy dla Was kilka najlepszych sposobów na zdrowy boosting², czyli pobudzenie organizmu.

Zacznijmy od … kofeiny

Choć brzmi to banalnie, kofeina jest najpopularniejszą substancją używaną przez miliardy ludzi na całym świecie w celu pobudzenia. Stosowana pod różną postacią – kawy, herbaty, yerby. Działa jako antagonista receptorów adenozynowych, Występują one bardzo powszechnie w ludzkim organizmie, a sama adenozyna odgrywa ważną rolę w metabolizmie energetycznym związanym z ATP (proces transferu energii przez komórki). Zaliczana jest do grupy tzw. psychostymulantów^3,4.

Po ok. 30 minutach od dostania się do organizmu kofeina przekracza barierę krew-mózg. Wobec blokady receptorów adenozynowych w mózgu powoduje zniesienie uczucia zmęczenia, działa pobudzająco, zwiększa koncentrację, poprawia funkcje kognitywne, ale także nasila poczucie lęku. Efekt pobudzenia wystąpi właśnie po tych 30 minutach. Znacząco przyspiesza także pracę serca oraz podnosi ciśnienie krwi, wydatnie rozszerza naczynia krwionośne. Pobudza wydzielanie soków żołądkowych oraz nasila wytwarzanie moczu.

Dodatkowo korzystamy z innych prozdrowotnych właściwości takich ziół jak herbata czy yerba mate, które poprawiają nasze parametry metaboliczne i przyczyniają się do lepszego funkcjonowania układu krążenia.

Stosowanie kofeiny w umiarkowanych ilościach nie jest szkodliwe, aczkolwiek powinniśmy pamiętać, że z czasem coraz większe dawki są potrzebne, aby zadziałać pobudzająco. Dawka śmiertelna wynosi ok. 10 gram, różnić się ona może jednak w zależności od wieku i stanu fizjologicznego. Pamiętajmy też, że kofeina znajduje się w różnych napojach (choćby tzw. energetykach), wobec czego kontrolujmy jej przyjmowaną ilość w ciągu dnia^4,5.

Woda

Pijmy nie tylko wspomniane wyżej napoje, ale także zwykłą wodę. Niski poziom nawodnienia może prowadzić do zaburzeń elektrolitowych, bólów głowy, zmęczenia, problemów ze skórą czy kłopotów trawiennych. A to tylko początek z długiej listy dolegliwości, które mogą nas spotkać, jeśli nie będziemy pić wystarczającej ilości wody. Zaleca się picie co najmniej 2 litrów wody w ciągu dnia, jednakże jest to wartość elastyczna – w upalne dni oraz przy intensywnym wysiłku fizycznym powinna być ona zdecydowanie większa⁶.

Dieta

Zbyt wiele osób rezygnuje ze śniadania na rzecz kilkunastu dodatkowych minut snu. Zapomina się o tym, że prawidłowa dieta także ma wpływ na nasze codzienne samopoczucie i aktywność w ciągu dnia. Powinna ona być zbilansowana oraz oparta o wytyczne zawarte w tzw. piramidzie żywienia⁷. Nie rezygnujmy też ze wspomnianych wyżej śniadań, gdyż dostarczają nam energii na dobry początek dnia. Podstawą każdego posiłku powinny być warzywa i owoce bogate w witaminy oraz minerały. Zdrowa jest także czekolada, obniżająca poziom hormonów stresu i zwiększająca wydzielanie endorfin⁸.

Aktywność fizyczna

Jednym z najlepszych sposobów na pobudzenie organizmu do pracy jest aktywność fizyczna i trening. Oczywiście powinien być on dostosowany do naszych potrzeb i zdolności, gdyż zbyt intensywny wysiłek zadziała oczywiście odwrotnie – będziemy bardziej zmęczeni. Trening siłowy, poranna gimnastyka, krótka przebieżka czy rowerowa przejażdżka – te czynności na pewno nas pobudzą.

Podczas aktywności fizycznej wzrasta ciśnienie krwi oraz zwiększa się szybkość przepływu tejże krwi przez naczynia. Wzrasta także poziom noradrenaliny, który prowadzi do pobudzenia całego organizmu. Zwiększa się poziom hormonu szczęścia – dopaminy, a spada poziom hormonu stresu – kortyzolu. Na koniec warto podkreślić, że zwiększa się także dotlenienie organizmu, co również przyczynia się do jego pobudzenia⁹.

Przewietrz się

Bardzo dobrym sposobem na pobudzenie się i wyrwanie z chwilowego letargu jest krótkie wyjście na świeże powietrze. Pozwoli nam to lepiej dotlenić organizm. Światło dzienne zahamuje także wytwarzanie hormonu odpowiedzialnego za rytm dobowy, czyli melatoniny¹⁰. Ponadto pod wpływem promieni słonecznych dochodzi do endogennej syntezy witaminy D¹¹.

Niedobór tej ostatniej może prowadzić do wielu konsekwencji zdrowotnych, a jednym z nich jest właśnie uczucie zmęczenia oraz osłabienie organizmu. W sezonie jesienno-zimowym, kiedy ekspozycja na słońce jest mniejsza niż wiosną czy latem, zaleca się suplementację witaminy D¹¹.

Mamy nadzieję, że zastosowanie się do powyżej opisanych metod pomoże Wam pobudzić swój organizm do wykonania wszystkich zaplanowanych działań. Bardzo ważne jest wykonywanie czynności dnia codziennego, kiedy jesteśmy odpowiednio skupieni i pobudzeni – pomoże nam to uniknąć błędów, które w zależności od tego co robimy mogą mieć przecież poważne skutki.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. https://www.cdc.gov/me-cfs/about/index.html [dostęp 10.10.2020]
2. Za słownikiem języka angielskiego: https://dictionary.cambridge.org/pl/dictionary/english/boosting [dostęp 10.10.2020]
3. Eva M. R. ,Kovacs Jos H., Stegen C. H., Brouns F., Effect of caffeinated drinks on substrate metabolism, caffeine excretion, and performance, Journal of applied physiology, 1998, 85(2), str. 709 – 715
4. Wierzejska R., Jarosz M. , Kofeina a zdrowie, Żywienie człowieka i metabolizm, 2003, 30, str. 1234-1241
5. Caffeine: How much is too much? https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/caffeine/art-20045678?pg=1 [dostęp 10.10.2020]
6. Armstrong L.E., Johnson E.C., Water intake, water balance and the elusive daily water requirement, Nutrients 2018, 10 (12), str. 1928-1943
7. Piramida zdrowego żywienia i aktywności fizycznej według Instytutu Żywności i Żywienia http://www.izz.waw.pl/zasady-prawidowego-ywienia [dostęp 11.10.2020]
8. JC. Melchior, D. Rigaud, N. Colas-Linhart, A. Petiet i inni. Immunoreactive beta-endorphin increases after an aspartame chocolate drink in healthy human subjects. „Physiol Behav”. 1991, 50 (5), str. 941-944,
9. https://ncez.pl/aktywnosc-fizyczna/osoby-dorosle/systematyczny-ruch-lekiem-na-stres [dostęp 11.10.2010]
10. Auld F, Maschauer EL, Morrison I, Skene DJ, Riha RL „Evidence for the efficacy of melatonin in the treatment of primary adult sleep disorders” Sleep Medicine Reviews. 2017, 34: str. 10–22
11. https://ods.od.nih.gov/factsheets/Vitamind-HealthProfessional/ [dostęp 11.10.2020]