Ostrokrzew paragwajski

1. Przegląd ogólny
2. Lecznicze właściwości ostrokrzewu
3. Pić czy nie pić?

Wyciągi z ostrokrzewu paragwajskiego znajdziemy w zasadzie w bardzo wielu preparatach pobudzających, ogólno-wzmacniających, poprawiających nasze samopoczucie etc. Na pewno producentom branży suplementów i farmaceutyków pomaga fakt, że jest to drzewo rosnące w Ameryce Południowej, a surowce z tego kontynentu od wielu lat zyskują coraz większą popularność. Ale czy akurat ostrokrzew słusznie cieszy się taką sławą i czy rzeczywiście jest tak skuteczny? Postaramy się odpowiedzieć na to pytanie!

Przegląd ogólny

Jak już wspomniano, naturalnie drzewo to występuje na kontynencie południowoamerykańskim (zwłaszcza na terenie Brazylii, Paragwaju czy Argentyny). Tam też znajdują się liczne hodowle ostrokrzewu. Synonimiczna nazwa to yerba mate i prawdopodobnie pod nią jest zdecydowanie bardziej znana pacjentom
i konsumentom. Ostrokrzew paragwajski dorasta nawet do 15 m długości, charakterystycznym owocem są ciemno-czerwone lub fioletowe jagody. W Ameryce Południowej ma on takie samo znaczenie jak herbata w Europie i Azji – z liści wytwarzany jest napar, znany też jako yerba mate, przyrządzany z wysuszonych liści i gałązek. 

Głównym źródłem różnego rodzaju substancji są właśnie liście. Zawierają one między 0,7% a 1,8% kofeiny, oraz inne ksantyny (teofilinę i teobrominę), także flawonoidy – kwercetynę i rutynę, związki polifenolowe, witaminę C i te z grupy B, inozytol oraz sole potasu, magnezu i manganu.  

Właściwości zdrowotne ostrokrzewu wykorzystywane są przez rdzennych mieszkańców południowej Ameryki od co najmniej kilkuset lat, nie licząc opisywanych właściwości kulinarnych oraz wykorzystywania yerby jako napoju. Ceni się ją ze względu na zmniejszenie uczucia głodu, zwalczanie zmęczenia i redukowanie stresu. Wspólne picie napoju stanowi pewnego rodzaju element rytuałów plemiennych. 

Lecznicze właściwości ostrokrzewu

Nad surowcem tym przeprowadzono liczne badania. W eksperymencie
z udziałem myszy stwierdzono zmniejszenie poziomu glukozy oraz redukcję ryzyka zachorowania na cukrzycę, ale dodatkowo wykazano zwiększenie objawów alergii. Co więcej, wykazano potencjalny efekt kancerogenny naparów z yerba mate, sugerując korelację pomiędzy temperaturą spożywanego napoju a powstawaniem nowotworów w obrębie gardła, tchawicy, ale także płuc i prostaty. Zagrożenie to dotyczy osób pijących yerbę przyrządzaną w sposób tradycyjny. Trochę
w sprzeczności z tymi badaniami stoi stwierdzone działanie antyoksydacyjne, które przecież powinno prowadzić do zahamowania powstawania nowotworów. 

Wyciąg z ostrokrzewu paragwajskiego, a konkretniej polifenole, hamują lipazy pankreatynowe oraz lipoproteinowe, które odgrywają rolę w metabolizmie tłuszczów. Prowadzić to ma m.in. do obniżenia poziomu cholesterolu i zmniejszenia ryzyka zachorowania na miażdżycę. Dodatkowo dochodzi do zmniejszenia uczucia głodu
i zwiększenia uczucia sytości, co przyczynia się do redukcji masy ciała –
z zastrzeżeniem, że nie należy yerby stosować jako cudownego leku odchudzającego i unikać przestrzegania pozostałych warunków dbania o figurę. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie w Sao Paulo wykazały, że wyciągi
z yerba mate działają jako inhibitory MAO, co na pewno koreluje z opisywanym przez południowoamerykańskie ludy działaniem redukującym stres. 

Najbardziej znane działanie ostrokrzewu paragwajskiego związane jest
z zawartością kofeiny i substancji mineralnych. Kofeina, bardzo popularny alkaloid, działa na nasz organizm pobudzająco, niweluje uczucie zmęczenia, zwiększa ciśnienie tętnicze krwi, nasila diurezę itd. Choć ogólna zawartość kofeiny w liściach yerby jest nieco mniejsza niż w ziarnach kawowca, z powodzeniem może być stosowana jako substytut kawy. Argumentem przemawiającym za wyborem napoju przygotowywanego z liści ostrokrzewu mogą być dodatkowe substancje (witaminy, sole mineralne, flawonoidy, polifenole) które tam są i których działanie wykazuje korzystny efekt na nasz organizm. Z tego też powodu w krajach europejskich (w tym w Polsce) yerba mate zyskuje coraz większą popularność i znaleźć ją można 
w różnego rodzaju suplementach mających zniwelować zmęczenie.

Pić czy nie pić?

Nie istnieją specjalne przeciwwskazania do stosowania wyciągów
z ostrokrzewu paragwajskiego – na pewno, ze względu na zawartość kofeiny, powinny jej unikać małe dzieci, kobiety w ciąży oraz osoby starsze czy chorujące na nadciśnienie. Ze względu na blokowanie MAO uważać muszą pacjenci przyjmujący leki wpływające na blokadę tego enzymu. 

Zdecydowanie jednak spożywanie yerby mate przysporzy nam więcej korzyści, zatem… na zdrowie! 

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Community herbal monograph on Ilex paraguarensis St. Hilaire, folium, EMA 
2. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2008
3. Yerba Maté (Ilex paraguariensis) Metabolic, Satiety, and Mood State Effects at Rest and during Prolonged Exercise, Ahmad Alkhatib^* and Roisin Atcheson, Nutrients, 2017, 9(8), 882