Obco i dziwnie brzmiąca nazwa, wykorzystywana w tradycyjnej medycynie indyjskiej od dziesiątków lat, pozytywny wpływ na wiele aspektów naszej fizjologii oraz stosunkowo niewiele działań ubocznych. Wszystko to brzmi jak przepis na roślinny surowiec idealny. Cechy te można przypisać wąkrocie azjatyckiej (Centella asiatica), która to zdobywa w naszym kraju coraz większą popularność, zwłaszcza jako składnik przeróżnych suplementów diety. Jedną z jej zwyczajowych nazw jest Gotu Kola. Ale jaka jest prawda – czy ta roślina rzeczywiście jest tak skuteczna i bezpieczna, jakby to się mogło na pierwszy rzut oka wydawać?

Wąkrota azjatycka należy do rodziny selerowatych – Apiaceae. Jest to bardzo mała roślinka, wyrastająca niewiele wyżej niż średnio skoszona trawa, z charakterystycznymi, półksiężycowatymi liśćmi; posiada niewielkie białe, lub czerwono-różowe kwiaty. Uznawana jest za gatunek bardzo inwazyjny. Naturalnie występuje na półwyspie indyjskim, w Azji południowo-wschodniej oraz w południowo-zachodnich terenach Stanów Zjednoczonych. Znana jest jako środek spożywczy – składnik sałatek czy środek do produkcji napojów.

Jakie składniki mają wpływ na działanie wąkroty azjatyckiej? Zawiera ona głównie pięciocykliczne terpenoidy, takie jak azjatykozyd, bramozyd, braminozyd, kwas azjatykowy oraz kwas brahmowy. Innymi związkami są centeloza, centelozyd, a z innych grup związków garbniki, flawonoidy oraz niewielkie ilości olejku eterycznego.

Zakres działań przypisywany tej roślinie jest bardzo szeroki. Przede wszystkim ma ona poprawiać pamięć i koncentrację. Za jej przyczyną wzrasta uwalnianie neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF) oraz dochodzi do pobudzenia czynnika wzrostu nerwów (NGF). Czynniki te pobudzają tworzenie nowych komórek nerwowych, chronią także neurony przed szkodliwym działaniem różnych substancji. Zwiększa się przy tym plastyczność mózgu oraz komunikacja pomiędzy poszczególnymi neuronami.

Wyciąg z wąkroty azjatyckiej ma także pozytywnie oddziaływać na ośrodkowy układ nerwowy – na pierwszy rzut wysuwa się tutaj działanie uspokajające i antydepresyjne. Bramozyd i braminozyd, jako składniki wyciągu z tej rośliny, w badaniach na myszach zmniejszyły ich szybkość reakcji na bodźce oraz wydłużyły czas snu. Ponadto wykazano efekt przeciwdrgawkowy tych związków.

Poza wpływem na układ nerwowy wąkrota pozytywnie wpływa na inne układy naszego organizmu. Stymuluje syntezę kolagenu i innych białek tkanki łącznej, ochronnie ma też działać na śródbłonek naczyń oraz zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych. Badania wykazały także, że wąkrota hamuje namnażanie się komórek naskórka (keratynocytów), co może być pomocne przy leczeniu łuszczycy. Surowiec ten podejrzewa się także o działanie p/drobnoustrojowe w stosunku do niektórych rodzajów bakterii i grzybów, a także o wywoływanie efektu p/nowotworowego.

Kontrowersyjne wydają się być badania na temat wpływu wyciągu z gotu koli na przebieg choroby wrzodowej. Jedne z badań wskazują, że przyspiesza on gojenie się wrzodów oraz hamuje tworzenie nowych, są jednak takie które sugeruję efekt wprost przeciwny – u myszy zaobserwowano powstawanie tych wykwitów w przewodzie pokarmowym.

Jedynym opisywanym i poważnym działaniem niepożądanym jest zaburzenie prawidłowego funkcjonowania wątroby; efekt ten pojawia się po kilku miesiącach regularnego spożywania wąkroty, nie jest jednak znany mechanizm jego powstawania. Wobec tego z surowcem tym ostrożnie powinni obchodzić się pacjenci cierpiący na choroby wątroby, a także standardowo: dzieci, kobiety ciężarne oraz osoby starsze. Powinniśmy też pamiętać, że ze względu na obecność w suplementach diety oraz azjatyckie pochodzenie, istnieje ryzyko fałszowania tego surowca.

Mgr Farm. Maciej Ciach

Bibliografia:

1. Farmakognozja pod redakcją Ireny Matławskiej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008, Poznań 
2. Farmakognozja Stanisław Kohlmunzer, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2000, Warszawa
3. European Union herbal monography
4. Profile działania leków roślinnych B. Gehrman, W-G. Koch, C.O.Tschirch, H. Brinkman, MedPharm Polska, 2006, Wrocław